Doświadczenie bycia w drodze nie tylko poszerza wiedzę, ale także budzi nową wrażliwość. Pani Dorota wielokrotnie w rozmowie podkreśla, że wielokulturowość jest bogactwem tej ziemi. Ale ta świadomość wiąże się z potrzebą ciągłego bycia w ruchu, układania się, bycia czujną. Byciem w drodze. Nieustannym.

Ale najpiękniejsze jest podsumowanie Kopińskiej:,,Mijając przechodniów, ludzi w autobusie czy pociągu, nie wiemy, jak dużego wysiłku wymaga niekiedy zwracanie się ku życiu.''

Pani Donata opowiada mi też o kobiecie, która wraz z mężem prowadziła warsztat samochodowy naprzeciwko szpitala. Ruskim czasem popsuł się samochód i przyprowadzali go więźniowie. I ona dawała im po kryjomu jedzenie - chleb, ziemniaki. Nazywała się Marta Mrosek. Drobne ale odważne gesty, które zmieniają świat.

Jednak - mówiłem - choć nie możemy uciec od śmierci, możemy zmienić swój stosunek do niej. Zarówno z mego osobistego, jak i zawodowego doświadczenia wynika, że najbadziej boją się śmierci ci, którzy nie żyli w pełni. Można pokusić się o sformułowanie ogólnej prawdy: im bardziej nie spełnione życie, im więcej niezrealizowanego potencjału, tym większy lęk przed śmiercią.

Czułam, że wszędzie dam sobie radę. (Jak to cudownie i sprawczo brzmi!). Nie bałam się zmian. Nie chciałam ich, ale nie bałam się.

Tak właśnie zaczyna się ta herstoria. Pani Małgorzata ma teraz 83 lata. Zostałam zaproszona do jej domu w Kotulinie Dom pełen kobiet. Poruszająca gościnność. Śląski kołocz. Gwar i piękna kobieca energia. Przeglądamy albumy ze zdjęciami. Małgorzata Mrozek jest finalistką wielu konkursów mowy śląskiej. Trudno doliczyć się jej wszystkich sukcesów. Znają ją tutaj w Kotulinie. Jest niezwykle pogodną osobą. Pięknie się jej słucha. (Pięknie słucha się wszystkich zgromadzonych tutaj kobiet).

Pani Zosia – młoda terapeutka. Dojrzała - 83-letnia kobieta. Zadbana, w pięknej fryzurze. Z błyskiem w oku ale też w rezygnacji. Wszystko się miesza.

Ostatni dom stał całkiem samotnie pod ciemnozieloną ścianą świerkowego lasu i tu naprawdę zaczynało się pustkowie. Włóczykij szedł coraz szybciej, prosto w stronę lasu. Wtedy w ostatnim domu ktoś uchylił trochę drzwi i bardzo stary głos zawołał...

I jak pisała Wisława Szymborska: „Jak żyć - spytał mnie w liście ktoś, kogo ja zamierzałam spytać o to samo.”

W utrzymaniu zdrowia psychicznego pomagają relacje i poczucie sprawczości. Dają szczęście.

Z wielu podobnych zdarzeń, jakie zaszły w ciągu naszego życia, wyciągamy wniosek, że kiedy kobiety nie mówią głośno, kiedy zbyt mało ludzi mówi głośno, cichnie też głos dzikiej kobiety, cichnie natura i świat przyrody.

Ale powoli, powoli, gdy zostawiłaś ich głosy za sobą, gwiazdy zaczęły świecić poprzez zasłony chmur, i pojawił się nowy głos, który powoli rozpoznałaś jako swój własny, który dotrzymywał ci towarzystwa gdy kroczyłaś głębiej i głębiej w świat.

Patrzę na opadające liście. Czuję zimne poranki. Po jodze siedzimy na tarasie. Księżyc jasno świeci. Trochę rozmawiamy a trochę milczymy.